GENEL BAKIŞ

Alkole bağlı karaciğer hastalığı üzerine makale hazırlanmıştır. İnsanoğlunun bilinen en eski karaciğer hastalığının alkolle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Elde edilen kanıtlar fermente içeceklerin M.Ö 10.000’li yıllarda (Neolitik Çağ) dahi var olduğunu göstermektedir.  Günümüz dünyasında da alkol, karaciğer hastalığının en sık nedenleri arasında yer almaktadır.

Eğer alkole bağlı karaciğer hastalığınız varsa, karaciğeriniz yıllarca içtiğiniz fazla alkolden dolayı zarar görmüş demektir. Tedavi ile karaciğer hastalığınızın yol açtığı belirtiler düzelebilir, karaciğer hasarının ilerlemesi engellenebilir, karaciğer yetmezliği gibi çok ciddi risklerde azalma olabilir. Ancak tedavinin işe yarayabilmesi için en önemli şey alkolün bırakılmasıdır. Alkolün bırakılması konusunda da doktorunuz size yardımcı olacaktır.
 

Karaciğer niçin önemlidir? Karaciğerin görevleri nelerdir?

Karaciğeriniz karın boşluğunuzun sağ üst kısmında kaburganızın hemen altında bulunan yaşam için gerekli hayati bir organdır. Karaciğerin görevleri arasında vücudumuzun zehirlerden arındırılması, besinlerin depolanması, vücudumuz için gerekli hormonların, antikorların ve proteinlerin yapımı, besinlerin enerjiye dönüştürülmesi için gerekli enzimlerin, kırmızı kan hücrelerinin ve safranın üretimi dahil saymadığımız birçok önemli görevi daha vardır. Karaciğer bu işlevlerinden birini bile yapamazsa çeşitli hastalıklar oluşmaya başlar.

Ne kadar alkol içersem karaciğer hastalığım olur? Alkol miktarı nasıl hesaplanır?

Karaciğere zarar veren maddelerin başında alkol gelir. Karaciğeriniz ancak belirli bir miktarda alkolle baş edebilir. Eğer belirli bir miktarın üzerinde içiyorsanız, bu miktar karaciğer hücrelerinize zarar verir. Eğer buna yıllarca devam ederseniz, bu durum çok daha ciddi karaciğer hasarına yol açarak alkole bağlı karaciğer hastalığına yol açar. Herkeste  karaciğer hastalığı yapacak alkol miktarının ne kadar olduğu net değildir. Bazıları diğerlerine göre daha az miktarda alkol tüketmelerine rağmen daha kısa sürede alkole bağlı karaciğer hastalığına yakalanabilirler. Bu durum eğer şişmansanız, sigara içiyorsanız, hepatit B veya hepatit C gibi karaciğer hastalıklarınız varsa  daha çok görülür. Hastalığın ciddiyeti genetik eğiliminize,  kötü beslenme alışkanlıklarınıza, kullanmakta olduğunuz ilaçlara bağlı olarak değişebilir. Kadınlarda erkeklere göre, daha kolay alkolle ilişkili karaciğer hastalığı gelişir. 

Alkole bağlı karaciğer hastalığının gelişmesi kullanılan alkol miktarına bağlıdır ve gram(gr) ile ifade edilir.  Günde erkekler için 20-40 gr, kadınlar için 10-20 gr’dan fazlaya denk gelen alkol tüketimi alkole bağlı yağlı karaciğer hastalığına neden olabilir. Alkollü içeceğin 100 ml’si içerisindeki alkol miktarının hesaplanmasında alkol derecesinin 0,8(alkolün özgül ağırlığı) ile çarpılması gereklidir. Çeşitli alkollü içeceklerin içerdiği ortalama alkol miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo-1.)

Alkole bağlı karaciğer hastalığı kaç çeşittir?

Alkole bağlı karaciğer hastalığının 3 ana tipi vardır: Alkole bağlı karaciğer yağlanması(basit yağlanma), alkolik hepatit ve siroz. 

1-Alkole bağlı karaciğer yağlanması
Alkole bağlı karaciğer hastalığının ilk ve en sık karşılaşılan tipi karaciğer yağlanmasıdır. Bu evrede alkol hasarı karaciğerinizi değiştirmeye başlamış, karaciğerinizde yağ birikimi başlamıştır.  Kısa sürede yüksek miktarda alkol alınması da ağır karaciğer yağlanmasına neden olabilir. Genellikle günde 20 gr’dan fazla alkol tüketimi uzun sürede karaciğer yağlanmasıyla sonuçlanmaktadır. Ancak bir günde 300 gram alkol alınmasını takiben 3 gün içerisinde karaciğer yağlanması ortaya çıkabilmektedir. Günde 60 gr’dan fazla alkol tüketen kişilerin %90’ından fazlasında  karaciğer yağlanması gelişebilir.

Genellikle belirti vermez. Karaciğer yağlanması sıklıkla ultrasonda saptanır. Kan testlerinde (AST, ALT, GGT gibi) anormallik şeklinde de karşımıza çıkabilir. Bu hastalarda karaciğer büyüyebilir. Bu durumda karın sağ üst tarafında belli belirsiz ağrıya yol açabilir. Alkole bağlı basit yağlanma genellikle belirti vermez, kendini sınırlayıcıdır ve alkolü bıraktıktan yaklaşık 4-6 hafta sonra tamamen normale dönebilir. Ancak  birçok bilimsel araştırma bu hastalarda alkolün bırakılmasına rağmen %5-15 oranında yine de siroza gidiş olabileceğini göstermiştir.

2- Alkolik hepatit
Hastalığın ikinci evresi alkolik hepatittir, hastalığın ciddi formudur. Karaciğerinizde yağlanmanın yanı sıra iltihap(karaciğer hücrelerinde şişme) da oluşmuştur. Sıklıkla akut bir hastalık tablosu olarak karşımıza çıkar. Bu hastalarda iştah kaybı, ateş, sarılık, bulantı, kusma, kilo kaybı, karında sıvı toplanması(asit), şuurda bozulma(ensefalopati) görülebilir. Ağır olgularda ölüm riski %50’ye ulaşır, yaşayan hastalar alkol kullanmaya devam ettiği takdirde %50’sinden fazlasında siroz gelişir. 
Hafif alkolik hepatit alkolün kesilmesi ile normale dönebilir ancak ağır hastalarda karaciğer yetmezliği ve ölüm gelişebilir. Karaciğer testleri alkolik hepatitli hastalarda sıklıkla normal değildir. Alkolik hepatit siroz öncesi bir durum olabileceği gibi sirozu olan hastalarda da gelişebilir. Alkolik hepatitin gidişatı bayağı kötüdür. Alkolik hepatitin şiddeti Maddrey discriminant function (MDF) adlı formülle hesaplanabilir:[MDF   4.6 x(hastanın protrombin zamanı-kontrol protrombin zamanı) + total bilirubin (mg/dL)]. Sonucun ≥32 olması 1 aylık ölüm riskinin %30-50 olduğunu gösterir. 

3- Alkolik siroz
Alkole bağlı karaciğer hastalarının yaklaşık %10-20’sinde zaman içerisinde siroz gelişebilir. Siroz evresinde karaciğerde devam eden hasara bağlı olarak nedbe dokusu giderek artar ve bu nedbe dokusu zamanla sağlıklı karaciğer dokusunun yerini alır. Siroz gelişme riski 10 yıldan daha uzun süre alkol tüketen bireylerde (erkeklerde 60-80gr/gün, kadınlarda 20 gr/gün) %6-41 oranında artar.  Sirozlu hastada karaciğer kanseri, karaciğer yetmezliği gelişebilir. Alkolün kesilmesi siroz hastalığının şiddetinde belirgin düzelme sağlayabilir. 

BELİRTİLERİ

Alkole bağlı karaciğer hastalığının belirtileri nelerdir?

Belirtileri hastadan hastaya çok değişir. Bazı hastalarda belirtiler erkenden ortaya çıkarken diğerlerinde belirtiler karaciğer hastalığı  ilerlemeden görülmez.  En sık görülen belirtiler:

•Halsizlik, yorgunluk
•İştahsızlık
•Kilo kaybı
•Sarılık
•Ateş
•Bulantı, kusma
•Karnın sağ üst tarafında ağrı

Hastalık ilerlediğinde görülebilen belirtiler:

•Karında sıvı birikmesiyle oluşan karın şişkinliği
•Ayaklarda şişme
•Dışkıda kan (dışkı siyah renk alabilir)
•Ağızdan kahve telvesi şeklinde kusmayla kan gelmesi
•Uyku bozuklukları, konsantre olamama, şuurda dalgalanmalar, uykuya eğilim (Karaciğer iyi çalışmazsa toksinler vücutta artar ve beyni etkiler)

KOMPLİKASYONLARI

Alkolik hepatitte sarılık, karında sıvı toplanması(asit), enfeksiyon, sarılık, siroz, kanama,  böbrek yetmezliği, şuurda bozulma, koma hali gelişebilir.

ÖNLEME

Alkole bağlı karaciğer hastalığı riskini nasıl azaltabilirim?
Alkolik hepatiti önlemenin tek yolu her tür alkolden kaçınmaktır. Alkole bağlı karaciğer hastalığı riskini azaltmak için günde 10-20 gr’dan fazla içilmemelidir.
 

Hepatit C’den korunup hepatit B aşısı yaptırmalısın. Hepatit B veya C hastalığın varsa ve de alkol içiyorsan alkol içmeyenlere göre daha yüksek olasılıkla siroz hastalığın gelişebilir.
Alkolle birlikte asla ilaç kullanılmamalıdır.

TEŞHİS

Alkole bağlı karaciğer hastalığının muayene ve laboratuar bulguları nelerdir? 

Doktorunuz teşhisinizi koyabilmek için ne kadar alkol içtiğinizi soracak, muayenenizi yapıp bazı testler isteyecektir. Alkolik karaciğer hastalığında fizik muayene bulguları tamamen normal olabileceği gibi, siroz bulgularını da içerebilir. Parotis bezinde büyüme ve Dupuytren kontraktürü alkole bağlı karaciğer hastalıklarında diğer karaciğer hastalıklarına göre daha sık görülür. Alkolik hepatitte AST/ALT oranı genellikle 2’nin üzerindedir. AST tipik olarak 2-6 kat artmıştır. AST genellikle 500 IU/L, ALT 200 IU/L’nin altındadır, bunların üzerindeki değerler eşlik eden başka hastalığı (toksik hepatit, viral hepatit gibi) düşündürmelidir. Hastalarda GGT % 70-90 oranında yüksektir. Hastalarda bilirubin yüksekliği(5 gr/dl), PT uzaması, düşük albümin düzeyi, makrositoz, nötrofilik lökositoz, trombositopeni, sedimentasyon yüksekliği görülebilir. 
 

Hastalığın tanısında ve hasarın ciddiyetinin saptanmasında hangi yeni yöntemler kullanılabilir?

Fibroscan, alkole bağlı karaciğer hastalığı olanlarda karaciğer fibrozisini(hasarını) ağrısız, zararsız, kısa süren (<5 dk) bir ölçümle ortaya koyabilen bir cihazdır. Özellikle ileri evre fibrozis ve siroz teşhisini mükemmel bir doğrulukla ortaya koyabilir. Bunun yanı sıra cihazın CAP özelliği sayesinde karaciğer içindeki yağ miktarı çok hassas bir şekilde ölçülebilir. Cihaz ultrasonun saptayamayacağı kadar az miktardaki yağı gösterebilir. Üstelik hastalığın gidişatının takibinde de (yağlanma ve fibrozisin durumunu görmek için) kullanılabilir.  Doktorunuz ayrıca ultrason, tomografi veya MR isteyebilir.

Alkole bağlı karaciğer hastalığında karaciğer biyopsisi yapılması şart mıdır?

Karaciğer biyopsisi alkole bağlı karaciğer hastalığının teşhisi için nadiren kullanılır. Klinik tanıda şüphe varsa, açıklanamayan kalıcı enzim yüksekliği, eşlik eden başka karaciğer hastalığı veya hastalığın gidişatının(prognoz) tahminine katkısı olması için  karaciğer biyopsisi yapılabilir.

HASTALIĞIN SEYRİ

Bana ne olacak? Hastalığım nasıl seyredecek?

Karaciğeriniz kendini iyileştirme yeteneğine sahiptir. Eğer karaciğer hastalığınız ileri evrede değilse ve ve alkolü bırakırsanız karaciğeriniz büyük ihtimalle iyileşecektir. Ancak içmeye devam ederseniz hayatınızı tehdit edebilecek kötü sonuçlar ortaya çıkabilir.

Doktorunuz büyük olasılıkla belirli aralıklarla sizi kontrol edecek, kan tahlillerinizi isteyecektir. Eğer sirozunuz varsa her 6 ayda bir ultrason da isteyerek karaciğer kanseri taraması yapacaktır.

Ciddi karaciğer hastalığı olanlar her ilacı kullanamaz. Bu nedenle bir ilacı kullanmadan önce doktorunuza danışmalısınız. Reçetesiz satılan ilaçlar, çeşitli bitkisel ilaçlar veya bitki kürleri de buna dahildir. Karaciğer hastalığınız varsa özellikle nonsteroidal antiinflamatuar grup olan ağrı kesicilerden kaçınılmalıdır. Parasetamol doktorunuza danışılarak belli bir miktarda kullanılabilir. Doktorunuza muayeneye gittiğinizde kullanmakta olduğunuz ilaç listesini mutlaka not alınız veya ilaçlarınızı beraberinizde getiriniz.

Eğer alkole bağlı karaciğer hastalığınız var ve aşağıdaki belirtilerden biri varsa, bu ciddi bir soruna işaret edebilir, bu nedenle mümkün olduğunca kısa sürede hastaneye başvurunuz.

•Ateş
•Karın ağrısı
•Nefes darlığı, hızlı nefes
•Kalp hızında artma(>100/dk)
•Sersemlik
•Dışkıda katran rengi veya kan
•Kanlı kusma

TEDAVİ

Tedavi nasıl olmalıdır?

En iyi tedavi alkolün kesilmesidir. Eğer alkolü bırakamıyorsanız karaciğerinizin toparlanma şansı olmayacaktır ve muhtemelen karaciğer hastalığınız daha da kötüye gidecektir. Eğer karaciğeriniz çok hasta ise karaciğer nakline ihtiyaç duyulabilir, ancak alkole devam edenlerde ülkemizde nakil yapılmamaktadır.

Alkole bağımlılık yapabilen bir hastalıktır(alkolizm). Bağımlılık durumundan daha iyi bir destek ve tedavi ile kurtulabilirsiniz. Alkol bağımlılığının tedavisinde çeşitli ilaçlar kullanılır. Ayrıca psikolojik destek(psikoterapi) ve rehabilitasyon programlarından yararlanabilirsiniz. Özellikle uzun süredir önemli miktarda alkol içenler alkolü aniden bıraktıklarında bazı alkol yoksunluk belirtileri ortaya çıkabilir. Terleme, titreme, bulantı, baş ağrısı, uykusuzluk, kaygı, sinirlilik, kalbin hızlı atması, algı bozuklukları bu belirtilerdendir. Doktorunuz  bu belirtilerin tedavisi için de ilaç verebilir.

Bütün hastalar beslenme eksikliği(protein-kalori malnütrisyonu), vitamin ve mineral eksikliği yönünden değerlendirilmeli ve tedavi edilmelidir.  Doktorunuz yeteri derecede kalori ve protein alabilmeniz için size toplamda 7-8 öğün (sabah kalkar kalkmaz, gece yatarkeni de içeren, ara öğünler dahil) önerebilir.
Hafif-orta derece alkolik hepatitli hastalar yakından takip edilmelidir. Bu hastalara spesifik ilaç tedavisi önerilmez. Yoksunluk tedavisi ve beslenme desteği sağlanmalıdır.
Şiddetli alkolik hepatiti olan hastalar hastanede mümkünse yoğun bakımda takip ve tedavi edilmelidir. Bu hastalara ilaç tedavisi gerekecektir.

RANDEVU

Prof. Dr. Yusuf Yılmaz’a muayene randevusu için 0533 616 11 65 numaralı telefonu arayabilirsiniz.